Od 1946 r. spotykali się w niewielkiej sali świetlicowej Hotelu Robotniczego nr 3 (obecny budynek Policji) amatorzy zespołu tańca ludowego Marii Manowskiej.
Z inicjatywy dyrektora Leonarda Czepika powstał w 1956 roku Zespół Pieśni i Tańca “Lasowiacy”.
W okresie tym, co przedwcześnie zmarłym choreografie Lesławie Rzucidle, opiekę nad zespołem objął Edward Odrobny, a następnie Wanda Kanior.
Premierowy występ ZPiT “Lasowiacy” 21 lipca 1956 r. dla stalowowolskiej publiczności był ukoronowaniem okresu tworzenia Zespołu Pieśni i Tańca.
Na 5-lecie ZDK wystawiono “Krakowiaków i górali” K. K. Kurpińskiego i J. N. Kamieńskiego (30 listopada 1957 r.). W widowisku tym wystąpiły chóry, orkiestra, balet i soliści ZDK.
Zespół Pieśni i Tańca “Lasowiacy” po premierze “Krakowiaków i górali” wprowadził do swojego repertuaru - obok widowisk folklorystycznych: “Tańcowała cała wieś” (1957), “Kupała lubelska”, “Pory roku” - trudne technicznie przedstawienia klasyki baletowej: “Wesele w Ojcowie” K. K. Krupińskiego i I. Damse (1959) oraz “Noc Walpurgii” Ch. Gounoda (1962) w choreografii Edwarda Odrobnego.
ZPiT “Lasowiacy” w pierwszej połowie lat 60. wkroczył w okres rozwoju artystycznego i znaczących sukcesów pod opieką kierownika artystycznego “Lasowiaków” Alojzego Szopy i kierownika artystycznego ZDK Józefa Worka-Żmudy oraz choreografa Ignacego Wachowiaka. Z tancerzami współpracował również jako akompaniator m.in. Stanisław Trojanowicz. Zespół osiągnął poziom niespotykany wśród amatorskich zespołów.
Kolejny dyrektor ZDK Józef Biliński zaproponował sprawowanie opieki muzycznej nad zespołem “Lasowiacy” dyrektorowi Filharmonii Rzeszowskiej Tadeuszowi Chachajowi. Od 1968 r. dyrygent z Rzeszowa wzbogacił repertuar ZPiT “Lasowiacy” o wartościowe opracowania muzyczne, m.in. suitę góralską i suitę lubelską. Chór pod kierownictwem i opieką Alojzego Szopy osiągnął poziom porównywalny jedynie z chórem ZPiT “Śląsk”. Potwierdzeniem ewolucji zespołu w drugiej połowie lat 60. były laury zdobywane przez ZPiT “Lasowiacy” w Festiwalach Kulturalnych Związków Zawodowych, Złote Skrzydło Ikara i nagroda publiczności w II Jarmarku Pieśni i Tańca w Mielcu oraz występy zagraniczne. W 1967 r. zespół gościł w ZSRR, a w następnym roku w Budapeszcie. Podczas XI Arbeiterspiele w NRD w 1969 r. ZPiT “Lasowiacy” został uhonorowany Złotym Medalem za wykonanie tańców narodowych.
Lata 70. były okresem największej aktywności koncertowej “Lasowiaków”. Zespół występował w 9 krajach Europy i Afryki. Uczestniczył w Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym w Zagrzebiu (Jugosławia 1971) oraz w Europejskich Festiwalach Zespołów Polonijnych w Belgii (1974, 1979). Koncertował również w Czechosłowacji (1970, 1972, 1975, 1976, 1979, 1980), Bułgarii (1975), NRD (1969, 1977), na Węgrzech (1968, 1972, 1973, 1980), w ZSRR (1958, 1967, 1973, 1977, 1980). Był laureatem festiwali o randze międzynarodowej: Wszechzwiązkowego Festiwalu Pracujących w Wilnie (1977) i Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego w Algierii i Tunezji (1978). Ponadto zdobywał nagrody na festiwalach i przeglądach folklorystycznych w Polsce: Ogólnopolskim Przeglądzie “Barwy przyjaźni”, Festiwalu Kulturalnym Związków Zawodowych, Ogólnopolskim Przeglądzie Tańców Kraju Rad, Rzeszowskim Jarmarku Pieśni i Tańca.
Za swą działalność Zespół odznaczony został: Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego, Złotą Honorową Odznaką PZPR, Odznaką Zasłużonego dla Województwa Rzeszowskiego. Był laureatem Nagrody Centralnej Rady Związków Zawodowych oraz Nagrody Ministra Kultury i Sztuki PRL. Występował wielokrotnie przed kamerami TVP, m.in. w koncercie galowym VII Kongresu Związków Zawodowych w Teatrze Wielkim w Warszawie (1972), w programie “Muzy bez etatu” i “Od Rzeszowa”.
Oblicze artystyczne ZPiT “Lasowiacy” w tamtych latach - charakteryzujące się wysokim poziomem wykonawczym i niezwykłą pieczołowitością w odtwarzaniu szczegółów polskiego folkloru - współtworzyli przede wszystkim choreografowie: Ignacy Wachowiak i Antoni Wołczko, kierownik muzyczny, dyrygent i duch opiekuńczy “Lasowiaków” Alojzy Szopa oraz kierownik artystyczny Józef Żmuda.
Choreografem Zespołu Pieśni i Tańca “Lasowiacy” w 1982 r. został Marek Zaremba. Kierownictwo artystyczne i muzyczne sprawował jak w latach poprzednich Alojzy Szopa. Akompaniatorami byli: Gabriel Mencel, Marian Radzikowski. Odmłodzony zespół odbył w 1983 r. tournée po Europie. Młodzi tancerze i śpiewacy koncertowali w Belgii (1983), Francji (1983, 1984), RFN (1983), Rumunii (1987). Doświadczenia z trasy koncertowej po Europie dopomogły zespołowi w 1984 r. w zdobyciu Grand Prix du Public podczas Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego w Dijon we Francji.
ZPiT “Lasowiacy” był laureatem: Ogólnopolskiego Festiwalu Tańców Narodowych (1990), Ogólnopolskiego Festiwalu Zespołów Stylizowanych im. Jana Derletty (1996, 1998), Ogólnopolskiego Festiwalu Zespołów Folklorystycznych “Spotkania z tańcem” w Rzeszowie (1997, 1998), Ogólnopolskiego Festiwalu Tańców Narodowych “Polonez” w Lubaczowie (1999).
W latach 1990-1998 zespół wyjeżdżał wielokrotnie na zagraniczne tournée: 1990 - Belgia, Francja, 1993 - Niemcy, 1995 - Słowacja, 1996 - Słowacja i Czechy, 1997 - Włochy, Szwecja, Austria, 1998 - Niemcy, Belgia, Holandia, USA.
Minister Kultury i Sztuki w 1997 r. uhonorował ZPiT “Lasowiacy” dyplomem uznania za “Zasługi w Upowszechnianiu Kultury Ludowej”.
ZPiT “Lasowiacy” i “Mali Lasowiacy” podczas uroczystej gali w dniu 19 lutego 2000 r. przyjęły imię choreografa zespołu Ignacego Wachowiaka, który współpracował z ZPiT “Lasowiacy” w latach 1966-1979. Zespół Pieśni i Tańca “Lasowiacy” im. Ignacego Wachowiaka w dalszym ciągu prowadzi Marek Zaremba, który jest choreografem i kierownikiem artystycznym zespołu.
Obecnie z ZPiT “Lasowiacy” i “Mali Lasowiacy” współpracuje Kapela, której kierownikiem muzycznym jest Mieczysław Paruch. Korepetytorem grup baletowych jest Ryszard Marchewka (od 1988 r.). Z zespołem współpracują wybitni eksperci Polskiej Sekcji CIOFF Alicja Haszczak i Jerzy Dynia.
W 2000 roku zespół brał udział w XI Światowym Festiwalu Zespołów Folklorystycznych w Egipcie, gdzie otrzymał Nagrodę Główną Gubernatora Suezu. Uczestniczył również w 37 Festiwalu Ludowym Demokratycznych Krajów Europy “Europeada” w Horsens - Dania. W tym samym roku był laureatem Ogólnopolskiego Festiwalu Zespołów Stylizowanych im. Jana Derletty w Szydłowcu. Współpracował z Polską Operą Kameralną w Łodzi, występując w 2000 i 2001 r. w operze “Straszny dwór” i “Halka” St. Moniuszki.
W 2000 r. występował podczas Międzynarodowych Targów Gospodarczych w Pesaro we Włoszech, promując stoiska Gminy i Powiatu Stalowowolskiego.
W 2001 r. był laureatem Ogólnopolskiego Festiwalu Tańców Narodowych w Lubaczowie i uczestniczył w “Spotkaniu Młodzieży 2001” Padeborn - Delbrück w Niemczech. W nowym sezonie artystycznym zespół brał udział w Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym “Tańczące Lahti” w Finlandii oraz Międzynarodowym Festiwalu “Insieme - Razem” na Sycylii.
W 2002 r. Zespół Pieśni i Tańca “Lasowiacy” zdobył I miejsce na III Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Folklorystycznych im. M. Kosińskiego w Stalowej Woli. Festiwal ten odbywał się pod patronatem Polskiej Sekcji CIOFF, osiągając bardzo wysoki poziom artystyczny i organizacyjny.
28 września 2002 r. miał miejsce koncert jubileuszowy z okazji 45-lecia ZPiT “Lasowiacy” i 35-lecia ZPiT “Mali Lasowiacy” im. I. Wachowiaka.
Podczas uroczystości nawiązywano do powstania zespołu i jego pierwszego koncertu w lipcu 1956 r. W występie wzięli udział dawni i obecni członkowie zespołu, a na widowni zasiedli przedstawiciele władz miasta i województwa.
W 2000 r. powstało Stowarzyszenie Sympatyków ZPiT “Lasowiacy” im. I. Wachowiaka, które ma na celu wspieranie finansowe i organizacyjne działalności zespołu.
W latach 2002-2008 ZPiT “Lasowiacy” im. I. Wachowiaka był laureatem licznych festiwali i przeglądów folklorystycznych za granicą: VII Światowego Konkursu Tańca na Sycylii (Licata 2002), Festiwalu Folklorystycznego z okazji obchodów 750-lecia Magdeburga (Niemcy 2003), Światowego Konkursu Tańca “Wesołego Terpsychora” (Kijów - Ukraina 2004), XII Światowego Festiwalu Folklorystycznego Viana do Castello (Portugalia 2005), XIV Światowego Festiwalu Folklorystycznego w Szeged (Węgry 2006), Światowego Festiwalu Zespołów Folklorystycznych w Zonguldak (Turcja 2007), Światowego Festiwalu Folklorystycznego w Parada de Gonta, Tondela (Portugalia 2008). Zespół reprezentował także Polskę na inauguracji “Oktoberfest” w Monachium (Niemcy 2008).
W 2007 roku ZPiT “Lasowiacy” obchodził jubileusz 50-lecia działalności. O Koncercie Jubileuszowym pisał Z. Surowaniec, dziennikarz “Echa Dnia”: “(...) Pierwsi pokazali się ci, którzy tu tańczyli najdawniej. Kilkanaście par z osób, które pamiętają założyciele zespołu, dało pokaz swoich tanecznych umiejętności. Zostali entuzjastycznie przyjęci, bo pokazali, że nie zapomnieli tanecznych kroków, że mają w sobie gibkość i ukochanie tańca. A potem na scenę wbiegła grupa reprezentacyjna. Ta, która teraz odnosi sukcesy na konkursach, która reprezentuje najwyższy poziom. (...) Najcieplej jednak przyjęte zostały występy najmłodszych. (...) Na scenie pojawiły się osoby związane przed laty z zespołem. Dość wspomnieć takie nazwiska jak Alina Wołczko czy legendarny Alojzy Szopa, który przez długie lata odpowiadał za muzyczną edukację zespołu. Teraz otrzymał prestiżowy medal “Zasłużony Kulturze - Gloria Artis”, przyznany mu przez Ministra Kultury. (...) Dyplomami od marszałka podkarpackiego i ministra kultury uhonorowanych zostało kilkadziesiąt osób związanych z zespołem przed laty i teraz. (...) Szczególne zaszczyty spłynęły na Marka Zarembę, choreografa “Lasowiaków”, który otrzymał od Ministra Kultury medal “Zasłużony dla Kultury Polskiej” (...).
Na przestrzeni półwiecza w “Lasowiakach” tańczyło i śpiewało kilka pokoleń miłośników folkloru; działalność w zespole od lat wczesnoszkolnych po wiek w pełni dojrzały stała się tradycją wielu stalowowolskich rodzin. Wychowankowie “Lasowiaków”, z różnych względów opuszczający rodzinne miasto, kontynuują swoją pasję - w formacjach akademickich, w zespołach profesjonalnych takich jak “Mazowsze” czy “Śląsk”, bądź też - w przypadku wyjazdów zagranicznych - w zespołach polonijnych, które często sami zakładają i prowadzą.
Po licznych wojażach zagranicznych “Lasowiacy” od 2009 roku prezentowali się częściej polskiej publiczności. Byli laureatami: Międzynarodowego Konkursu Tańca i Sztuki “Inter - Show” (Bielsko-Biała 2009), Ogólnopolskiego Festiwalu Zespołów Folklorystycznych im. Michała Kosińskiego (Puławy 2009), I i II Międzynarodowego Festiwalu Tańca (Opatów 2010 i 2011), Światowego Festiwalu Folklorystycznego Kultury Beskidzkiej (Wisła-Szczyrk 2012). W tym samym czasie byli też nagradzani podczas zagranicznych podróży: na VI Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym Młodzieży w Zagrzebiu (Chorwacja 2009, I miejsce), Światowym Konkursie Tańca i Sztuki “Magia Italiana” w Rimini (Włochy 2009, I miejsce), Festiwalu Mniejszości Narodowych Zamieszkujących Królestwo Norwegii (Oslo 2010). W 2010 roku ZPiT “Lasowiacy” im. I. Wachowiaka otrzymał certyfikat Polskiej Sekcji CIOFF (Międzynarodowej Rady Festiwali Folklorystycznych i Sztuki Ludowej), uprawniający zespół do reprezentowania Polskiej Sekcji CIOFF na całym świecie. “Lasowiacy” byli oficjalnymi reprezentantami Polski podczas obchodów 170-lecia powstania osady polskiej w Adampolu (Turcja 2012). W tym samym roku z Zespołem Pieśni i Tańca “Śląsk” im. S. Hadyny wystąpili we wspólnym koncercie w Toruniu, a z Polską Operą Kameralną pod dyrekcją Kazimierza Kowalskiego w operze “Straszny Dwór” S. Moniuszki.
Znaczącym sukcesem w 2012 roku był dla “Lasowiaków” koncert z ZPiT “Rzeszowiacy” (oba zespoły są prowadzone przez choreografa Marka Zarembę) podczas “XX Światowych Dni Chorego” w Gdańsku w Filharmonii Bałtyckiej, gdzie gośćmi byli m.in. arcybiskup Tadeusz Gocłowski, władze Gdańska, wdowa po Macieju Płażyńskim oraz wielu znakomitych gości.
14 lutego 2013 roku podczas koncertu pt. “Walentynki z Lasowiakami”, przy ponad 800-osobowej publiczności “Lasowiacy” zaprezentowali swój aktualny program artystyczny. Na koncercie zespół gościł Komisję Weryfikacyjną Polskiej Sekcji CIOFF, która bardzo wysoko oceniła koncert “Lasowiaków” i przyznała zespołowi Certyfikat, na maksymalny okres 5 lat, uprawniający do oficjalnego reprezentowania Polskiej Sekcji CIOFF na całym świecie.
W czerwcu 2013 roku ZPiT “Lasowiacy” wyjechał do Francji, do Saint-Vallier (Burgundia). Był to szczególny wyjazd, bo zaproszenie nadeszło od Antoniego Wołczko - choreografa “Lasowiaków” w latach 1977-1982, kierownika Działu Pracy z Dziećmi i Młodzieżą w Zakładowym Domu Kultury od 1976 roku, założyciela wspólnie z Aliną Wawrzyniak-Wołczko w 1966 roku Zespołu Pieśni i Tańca “Mali Lasowiacy”, pracującego w kraju i za granicą (Węgry, Czechosłowacja, ZSRR, Kanada) z wieloma zespołami folklorystycznymi, odznaczonego za swoją działalność m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1980) i medalem Zasłużony dla Kultury Polskiej (2007).
>>Koncerty “Lasowiaków” oraz kapeli Mieczysława Parucha były przyjmowane entuzjastycznie przez polonusów i rodowitych Francuzów. (...) W Saint-Vallier choreograf Marek Zaremba oddał Lasowiaków pod komendę 74-letniego Antoniego Wołczko. Mistrz z prawdziwym wzruszeniem poprowadził próbę z Lasowiakami. Był zachwycony poziomem technicznym tancerzy, zdyscyplinowaniem i entuzjazmem, z jakim tańczą (...). W trakcie pobytu podpisano umowę stowarzyszeniową pomiędzy Stowarzyszeniem Sympatyków Zespołu Pieśni i Tańca “Lasowiacy” oraz organizacjami z Saint-Vallier o współpracy, partnerstwie i wymianie kulturalnej, szkolnej oraz sportowej młodzieży. (...)<< (Z. Surowaniec: “W siódmym niebie”, Echo Dnia).
W sierpniu 2013 roku zespół “Lasowiacy” koncertował na Międzynarodowym Festiwalu Kultury Żydowskiej w Lelowie oraz na Dożynkach w Wilanowie, w Warszawie.
Tekst pochodzi z: Miejski Dom Kultury w Stalowej Woli (2013): 60 lat naszego Domu Kultury, red. A. Garbacz, s. 50-57.